رنگ شناسی و تاثیر آن بر احجام
رنگها در هزاران نوع گوناگون به زندگانی افراد بشر تحت هر شرایطی که باشند، گرمی و تحرک می‌بخشند و در حقیقت یکی از مهمترین عوامل بازگو کننده احساسات و عواطف درونی انسانها به شمار می‌روند و عاملی هستند که حس شادی و غم، تحرک و سکون، آرامش و اضطراب و خواب و هوشیاری را بر انسان تحمیل می‌نمایند.
اغلب قوانین و اصول رنگ، براساس نظم و قوانین جاری موجود در عالم طبیعت پی ریزی شده است. پس برای موفقیت در دنیای رنگ، طبیعت بهترین راهنماست طبیعت ترکیب موزونی از رنگهاست، از رنگهای درخشان روی پروانه‌ها تا رنگهای کدر روی شاخ و بر درختان کهنسال.
رنگهای اولیه یا اصلی
به آن دسته از رنگها اطلاق می‌شود که به خودی خود وجود دارند و از مخلوط کردن رنگهای دیگر بدست نمی‌آیند و عبارتند از: قرمز، زرد، آبی.
رنگهای ثانویه
از ترکیب دو رنگ اولیه، رنگهای ثانویه بدست می‌آید که عبارتند از: نارنجی، سبز و بنفش.
قرمز + زرد = نارنجی آبی + زرد= سبز آبی + قرمز = بنفش
مقدار ترکیب دو رنگ اولیه باید طوری باشد که رنگ ثانویه بدست آمده کاملا در وسط دو رنگ قرار گیرد و متمایل به یکی از دو رنگ اولیه نباشد، مثلا سبز نباید به آبی و یا زرد متمایل باشد.
رنگهای میانی
از ترکیب هر رنگی با رنگ همجوارش در چرخ رنگ، یعنی ترکیب رنگ اولیه با ثانویه رنگهای میانی بدست می‌آید که عبارتند از: زرد نارنجی، قرمز نارنجی، قرمز بنفش، آبی بنفش، آبی سبز و زرد سبز.
رنگهای ثالث
از ترکیب رنگهای ثانویه با هم، رنگهای ثالث بدست می‌آید که عبارتند از:
نارنجی + بنفش = حنایی سبز + بنفش = زیتونی سبز + نارنجی = اکر
رنگهای همجوار یا هم خانواده
در چرخ رنگ، رنگهایی را که در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند «رنگهای همجوار یا هم خانواده» می‌گویند. مثلا رنگ زرد همجوار دو رنگ زرد سبز و زرد نارنجی است.
زرد سبز، زرد، زرد نارنجی
رنگهای مکمل یا متضاد
در چرخ رنگ، رنگهایی را که مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند رنگهای مکمل یا متضاد می‌نامند. مانند زرد و بنفش – نارنجی و آبی – سبز و قرمز – قرمز بنفش – زرد سبز – قرمز نارنجی – آبی سبز و از ترکیب دو رنگ مکمل رنگ خاکستری بدست می‌آید. رنگهای مکمل بیشترین تضاد رنگی را دارند و هر رنگی به شدت رنگ دیگر را جلوه گر می‌نماید.
رنگهای خنثی
از ترکیب رنگ سیاه و سفید رنگهای خاکستری یا خنثی بدست می‌آید. رنگ خاکستری با هر رنگی ترکیب شود باعث تضعیف رنگ می‌شود و هر گاه زمینه یک رنگ درخشان باشد آنرا درخشانتر می‌نمایاند.
رنگ سیاه یا خاکستری تیره هم از ترکیب سه رنگ اولیه بدست می‌آید.
قرمز+ آبی + زرد= سیاه
لازم به ذکراست که کم و زیاد شدن این سه رنگ اولیه، خاکستری‌های رنگی را موجب می‌شود مانند قهوه‌ای تیره، سبز تیره، آبی تیره.
بعدهای رنگ
اصطلاحاتی که در مورد رنگ بکار می‌رود عبارتند از:
1- ته رنگ 2- شدت رنگ 3- ارزش رنگ (تنالیته)
ته رنگ
ته رنگ نام خاصی است برای هر یک از رنگها، یا به عبارت دیگری می‌خواهیم روشن کنیم که رنگ مورد نظر از کدامیک از رنگهای اصلی مشتق شده است مانند:
ته رنگ قرمز، ته رنگ سبز و ...
شدت رنگ
رنگها می‌توانند درخشنده و شفاف و یا مات و کدر باشند، این خاصیت را «شدت‌رنگ» می‌نامند. مانند رنگهای اولیه که در حداکثر خلوص ودرخشندگی می باشند.
با افزودن رنگ سیاه، سفید و خاکستری به هر رنگی شدت آن کاهش یافته ومات‌تر بنظر می‌آید.
ارزش رنگ (تنالیته)
به طور کلی تیرگی و روشنی رنگ را ارزش یا تنالیته رنگ می‌گویند و درجات مختلف یک رنگ از روشن تا تیره‌ترین را ارزش یا تنالیته آن رنگ می‌گویند.
رنگهایی را که به سفید نزدیکترند «رنگهای کم مایه‌تر» و آنهایی که به سیاه نزدیکترند «رنگهای پر مایه‌تر» نامیده می‌شوند.
تضاد رنگ (کنتراست)
تفاوت کاملا مشخص بین دو یا چند رنگ را تضاد (کنتراست رنگی) گویند.
مانند تضاد بین رنگهای اولیه، تضاد رنگهای سرد و گرم و نیز تضاد بین سطوح رنگی و غیره.
هارمونی یا هماهنگی رنگ
هماهنگ کردن رنگها یعنی تلفیق یک رنگ با رنگهای دیگر و یا تلفیق بین چند رنگ به قصد ایجاد کلیتی دلپذیر برای روح و روان بیننده.
رنگهای گرم و سرد
رنگهایی که احساس گرما را در بیننده ایجاد نمایند رنگهای گرم و رنگهایی که احساس سردی را به وجود آورند رنگهای سرد می‌گویند. در چرخ رنگ یک طرف آنرا رنگهای گرم و طرف دیگر را رنگهای سرد تشکیل می‌دهد.
رنگهای گرم عبارتند از: زرد، زرد نارنجی، نارنجی، قرمز نارنجی، قرمز، قرمز بنفش، رنگهای سرد عبارتند از: زرد سبز، سبز آبی، آبی، آبی بنفش و بنفش.
تاثیرات روانی رنگها
هر رنگ تاثیر روانی خاصی برانسان می‌گذارد. در اینجا فرم و رنگ را با هم تطابق می‌دهیم، آنگاه ملاحظه خواهیم کرد که چگونه مفهوم و بیان یکدیگر را تقویت می‌کنند. سه شکل اصلی یعنی مربع، مثلث و دایره را با سه رنگ اصلی قرمز، زرد، و آبی نشان خواهیم داد.
مربع
مربع که در آن دو جوهر اصلی فرم، یعنی دو خط افقی و دو خط عمودی است که همدیگر را قطع کرده‌اند و از قسمت طول و درازا برابر هستند. مربع سمبل مادیت است. دارای سنگینی و سختی فراوان می‌باشد. مربع دارای خصوصیاتی است که می‌توان آن را با رنگ قرمز موافق دانست و وزن و تاریکی قرمز با زیبایی و سختی مربع برابری می‌کند.
سمبل حیات و زندگی، رنگ توان و فعالیت بسیار، رنگ عشق، رنگ انقلاب و شورش، رنگ شهادت و رنگ برون گراست.
«قرمزیکی از دوازده رنگ دایره رنگی است که نه به آبی متمایل است و نه از زردی نشانی دارد. به شدت می‌درخشد و به آسانی تاریک و خاموش نمی‌گردد. رنگی است بسیار انعطاف پذیر و به حالات مختلفی در می‌آید. به راحتی می‌توان آن را با آبی یا زرد ترکیب نمود و استعداد فراوانی برای تغییر مایه‌های رنگی دارد.
قرمز نارنجی رنگی تاریک و متراکم است، و حرارت و تابندگی آن، حرارت درونی و باطنی است. وقتی رنگ قرمز به قرمز نارنجی مبدل شود، نیرویی آتشین و ملتهب پیدا می‌کند. رنگ قرمز را همرنگ سیاره مریخ می‌دانند و علامت جهان متلاطم، جنگ و شیاطین بوده است.
قرمز نارنجی، تابشی پر شور از عشق، و قرمز ارغوای بر عشق روحانی دلالت می‌کند. در رنگ ارغوانی قدرت روحانی و غیر روحانی (دنیوی) با هم متحدند.[1]
مثلث:
«مثلث که با تقاطع سه خط مورب به وجود آمده در حالی که حالت جنگجویی و حمله و تعرض را معنی می‌دهد، با رنگ زرد برابر و هم خاصیت است. مشتقات مثلث که عبارت از لوزی و ذوزنقه و شکل زیگزاگ هستند، دارای وزن و سنگینی خاص بوده و می‌توانند سمبل اندیشه و تفکر باشند و روشنی آنها به اندازه رنگ زرد است.»[2]
زرد روشن‌ترین رنگ بین کلیه ته رنگها است و زمانی که با رنگهای خاکستری، سیاه، بنفش مخلوط می‌شود. تمام خصوصیاتش را از دست می‌دهد. زرد تراکمی است از سفیدی قرمز نقطه ختم رنگ زرد است و در آن اثری از زرد وجود ندارد. رنگ نارنجی در حد واسط رنگ قرمز و زرد بوده و ترکیبی از این دو رنگ می‌باشد. نارنجی نمایشگر تداخل نور و ماده بوده حداکثر گرما را دارد و بعد از رنگ زرد، روشن‌ترین رنگ دایره رنگی است. زرد طلایی رنگی است منور با درخششی ملایم بدون وزن و نامتعادل است. عنوان سمبل آخرت، شگفتی، پادشاهی و سلطنت، نور و خورشید استفاده شده است.
هاله طلایی که هیکل مقدسین را منور می‌ساخت بهترین کاربرد این رنگ است به طور کلی رنگ زرد، نشان روشنی و نور است.»[3]
دایره:
«دایره حرکت پایدار و دورانی را در روی سطح نمایش می‌دهد. با دیدن دایره به انسان حالت سستی دست می‌دهد، در حالی که مربع احساس شدت و خشونت را به وجود می‌آورد. دایره با حرکت فرم و صافی که دارد به عنوان سمبل روح و روان به کار می‌رود و چینیان قدیمی دایره را برای نشان معابد و مربع را نمایش کاخهای شاهان به کار می‌بردند.
دایره سمبل خورشید و نجوم است که نقطه‌هایی را در وسط آن قرار می‌دادند. شکل‌های منحنی، بیضی، تخم مرغی و امواج ... دارای کاراکتر دایره هستند. رنگی که با دایره و خصوصیات آن برابری می‌کند رنگ آبی است که به صورت صاف و شفاف باشد. رنگ آبی ایجاد آرامش می‌کند و مانند دایره عمق و فضای معنوی دارد.»[4]
«آبی خالص رنگی است که نه نشانی از زرد دارد نه اثری از رنگ قرمز. آبی در مقابل قرمز همواره بی‌تحرک و رنگی است ناشکیبا.
از نقطه نظر معنویت، آبی فعال بی‌نظر می‌آید و قرمز رو به گرمی می‌رود.
آبی همواره متوجه درون است به همان اندازه که قرمز با خون الفت دارد رنگ آبی با اعصاب پیوسته است. آبی، رنگی است پر قدرت در طبیعت و دوران خودنمایی آن فصل زمستان است آبی معنی ایمان را می‌دهد واشاره است به فضای لایتناهی و روح برای مردم چین، رنگ آبی سمبل جاوید است.
وقتی آبی تاریک می‌گردد تنزل و سقوط می‌کندو معنی وهم، بیم و ترس، غم واندوه، مرگ و نیستی را به خود می‌گیرد. اما همیشه نشان دهنده فکری برتر و مافوق طبیعی است و به عالم بالا اشاره می‌کند.»[5]
سبز
رنگی آرامبخش است رنگ تابستان و سبزیجات، رنگ صلح و صفا، سبز روشن بهار و باروری را تداعی می‌کند. سبز سیر یا یشمی سکوت عمیق یک جنگل انبوه کاج را به یاد می‌آورد. و سبزی که گرمی و سردی برابر داشته باشد رنگ تعقل تفکر و آرامش خردمندانه است.
نارنجی
رنگ جوانی و شادابی، رنگ جشن و سرور و رنگ میوه‌های تازه و رسیده است.
بنفش
رنگی دلفریب و مرموز، رنگ بی‌خبری و شب و در سطوح وسیع حالت ترس را نشان می‌دهد.
قهوه‌ای
افسردگی رنگهای پاییزی را منتقل می‌کند.
قهوه‌ای روشن،خرمایی و بژ به وسایل و اشیاء حالتی روستایی و چوب گونه می دهد.
قهوه‌ای سیر برای نمایش محصولات چرمی مناسب است.
سفید
سمبل پاکی، بی‌گناهی و صلح است. همچنین نشانه‌ای برای مراکز بهداشتی بیمارستانها و زمستان است.
سیاه
رنگ شب، جادو و رنگی وزین و مستحکم است.
[1] جوهانز، ایتن، کتاب رنگ، محمد حسین حلیمی، چاپ دوم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1367، ص 214.
[2] جوهانز، ایتن، کتاب رنگ، محمد حسین حلیمی، چاپ دوم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1367، ص 192.
[3] همان ص 210
[4] جوهانز، ایتن، کتاب رنگ، محمد حسین حلیمی، چاپ دوم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1367، ص 191.
[5] جوهانز، ایتن، کتاب رنگ، محمد حسین حلیمی، چاپ دوم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1367، ص 216.
